اطفا حریق

آتش سوزی، حادثه ای است که می‌ تواند در هر زمان و مکانی رخ دهد. با توجه به این قاعده، شناسایی نکات ایمنی و آموزش رویارویی با این حادثه جزو واجبات است. واضح است که اگر آتش در همان ساعات اولیه شناسایی و منحل شود، خسارات وارده به مراتب کمتر خواهد بود. بر اساس بررسی های انجام شده به تمام فعالیت هایی که جهت انحلال و خاموشی حرارت (آتش) انجام می شود اطفا حریق می گویند.
تولید اقلام دخیل در سیستم اطفا حریق می تواند به واسطه هر تولید کننده کننده های مختلفی انجام شود. به طور کلی یک سازنده تجهیزات ایمنی، باید در درجه اول کیفیت متریال و بروز بودن تجهیزات ساختاری خود را در اولویت قرار دهد. چرا که این سازه ها با جان و مال مردم در ارتباط هستند. علاوه بر آن بهره گیری از تجهیزات ساختاری بروز و نیروی ساختاری متخصص نیز معیار مهمی برای تولید یک ساختار اطفا حریق برتر است.
لازم به ذکر است که این تجهیزات (سیستم اطفا حریق اتوماتیک یا دستی) باید دارای ساختاری باشند که پروسه فرسایش شان بسیار کند باشد، چرا که تعویض دائمی این اقلام از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست. سازه ای ‌که تمام قواعد فوق را در خود جای داده باشد، می تواند به عنوان یک ساختار اطفا حریق و البته تولید کننده برتر شناخته شود.
ایمن صنعت نمونه ی بارزی از یک تولید کننده موفق است. این مجموعه با تکیه بر دانش و پشتکار خود توانسته است جایگاه خود را به عنوان یکی از اصلی ترین تولید کننده و توزیع کنندگان اقلام ایمنی تثبیت کند. این کمپانی اولین مجموعه ی تولید کننده سیستم اطفای حریق CAFS در ایران است. لازم به ذکر است که تمامی محصولات این برند با در نظر گرفتن استاندارد های روز دنیا تولید می شوند.

اجزای تشکیل دهنده سیستم اطفا حریق

همانطور ‌که انتظار می رود یک سیستم اطفا حریق همه فن حریف حاوی قطعات ریز و درشت بسیاری است. هر یک اقلام به منظور کاربرد خاصی طراحی و ساخته شده اند به همین خاطر است که غیاب یک قطعه می تواند کارایی یک ساختار اطفا حریق را به چالش بکشد. برخی از اصلی ترین اجزای تشکیل دهنده ساختار اطفا حریق عبارت است از:

• نازل پاشش
• آژیر فلاشر
• تابلو های هشدار
• شستی (آشکار ساز)
• آشکارساز دودی ایرسمپلینگ
• کنترل کننده پانل
• گاز پر کننده کپسول (در سیستم های اطفا حریق گازی)
• کپسول های آتش نشانی
• زنگ های هشدار سمعی و بصری
• فایر باکس آتش نشانی
• پمپ های آتش نشانی
• شیر ها، لوله ها و اتصالات
• اسپرینکلر ها

سیستم اطفا حریق ساختمان

همانطور که انتظار می رود اطفا حریق دارای سامانه های متعددی است. یکی از اصلی ترین کاربرد های این سازه در اماکن مسکونی و تجاری همچون منازل، ادارات، سوله ها و غیره است. کارایی این سازه در این اماکن به قدری ضروری است که بسیاری از معماران در هنگام ساخت چنین سازه ای، جایگذاری سیستم اطفا حریق را هم در نظر می گیرند. برخی از مهم ترین عناوینی که در دسته بندی انواع سیستم اطفا حریق ساختمان قرار می گیرند عبارت است از:

1. سیستم اطفا حریق دستی
2. سیستم اطفا حریق اتوماتیک

سیستم اطفا حریق دستی

به طور کلی سیستم اطفا حریق اتوماتیک شامل تمام تجهیزات و فرایند هایی است که برای انجام شدن نیازمند نیروی انسانی هستند. این اقلام بدون وجود یک یا چند نفر عملا بلا استفاده هستند. یکی از رایج ترین اقلامی که بهره گیری از آن در این شیوه از اطفا حریق ضروری است، کپسول آتش نشانی نام دارد. این کپسول ها در ابعاد و ترکیبات متفاوت برای انحلال آتش سوزی هایی که هر کدام علت مشخص و متفاوتی دارند تولید می شوند.
این سیستم دارای معایب بخصوصی است. اول اینکه وجود نیروی انسانی در عملیات اطفا حریق می تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد. این خطرات می توانند در خسارات مالی و جانی خلاصه شوند. علاوه بر آن شما برای پیشبرد سیستم اطفا حریق با چنین نیرویی، نیازمند افراد آموزش دیده و متخصص خواهید بود چرا که افراد مبتدی عملا نمی توانند در این پروسه مفید واقع شوند. اطفا حریق دستی به شیوه های متفاوتی انجام می شود. در ادامه انواع مختلفی از این روش ها را ذکر می کنیم.

• توپ اطفا حریق
• خاموش کننده های حاوی کف
• خاموش کننده های حاوی عناصر هالوژنه
• کپسول های دی اکسید کربن
• خاموش کننده های پودری

سیستم اطفا حریق اتوماتیک

بر اساس یک توضیح خلاصه، سیستم اطفا حریق اتوماتیک سازه ای است که می تواند بدون دخالت انسان فعالیت کند. زمانی که این ساختار هشدار اعلام حریق را دریافت کند، به صورت خودکار شروع به کار می کند. تلاش برای مهار شعله های آتش تا آنجایی ادامه پیدا می کند که حریق کاملا منحل شود. این سیستم نیز مانند سیستم دستی، دارای انواع مختلفی است. برخی از اصلی ترین دسته بندی های سیستم اطفا حریق اتوماتیک عبارت است از:

• سیستم مه آب
• سامانه‌ ورتکس
• سیستم گازی هالون
• سامانه آبی اسپرینکلر
• سیستم پودری
• سامانه فوم آتش نشانی

روش های اطفا حریق

از آنجایی که تمام آتش سوزی ها با استفاده از یک سیستم و شیوه خاص قابل انحلال نیستند، آتش نشانان از روش های مختلفی برای اطفا حریق استفاده می کنند. آتش سوزی های مختلف دارای علت ها و اقلام مشتعل شونده بخصوصی هستند، به همین خاطر است که شیوه نابودی نیز باید با علت و منشأ این حادثه همخوانی داشته باشد. در ادامه روش های اصلی اطفا حریق ذکر می شوند.

• خفه کردن
• خنک کردن
• وقفه در فرایند احتراق
• عدم سوخت رسانی به آتش

خفه کردن

اگر بتوانید اکسیژن را از آتش بگیرید و یا آن را به اندازه کافی محدود کنید، آتش سوزی متوقف می شود. به عبارتی دیگر در این سیستم اطفا حریق آتش نشانان باید از انتقال هوای تازه به منبع آتش سوزی جلوگیری کنند. برای انجام این کار روش های مختلفی وجود دارد، در ادامه برخی از رایج ترین آنها را ذکر می کنیم.

• بهره گیری از نوعی گاز بی خطر در اطراف آتش سوزی
• انتشار گاز کربن دی اکسید در محوطه آتش
• استفاده از فوم های آتش نشانی پوشاننده (که روش اطفا حریق cafs را نیز شامل می شود)

یکی از موثرترین روش‌های اطفا حریق، مخصوصا برای ساختمان‌های صنعتی که احتمال آتش‌سوزی ناشی از سوخت‌های فسیلی در آن زیاد است، استفاده از فوم است. فوم ها از طریق خفه کردن آتش در سطح وسیع، به زودتر خاموش شدن شعله ها کمک می کنند. یکی از جدیدترین روش های استفاده از فوم، سیستم کارآمد CAFS است. در این روش ترکیب کف، آب و فوم با فشار زیاد و پوشش محدوده ای وسیع از دستگاه خارج می شود. با این سیستم موثر، آتش سوزی به سرعت فروکش می کند.

خنک کردن

خنک کردن آتش یکی از رایج ترین راهکار هایی است که برای خاموشی آن کاربرد دارد. این کاهش حرارت معمولا با آب یا سایر اقلام خنک کننده انجام می شود. این فرایند باید تا زمانی ادامه داشته باشد که دیگر بخاری برای ادامه حرارت وجود نداشته باشد. به طور کلی یک خنک کننده با کیفیت باید برخی ویژگی ها را در خود داشته باشد. ظرفیت گرمایی زیاد و نقطه بخار بالا از جمله این ویژگی ها هستند.
هنگامی که مایعات بر روی آتش پاشیده می شوند، تغییراتی در روند حریق انجام می شود. در گام اول حرارت با کاهش دمای نسبی رو به رو خواهد شد. پس از آن این مایعات می توانند به جوش بیایند یا تبخیر شوند. البته واکنش نشان دادن حریق با اقلام شیمیایی نیز بازخورد دور از ذهنی نیست.
آب تمام خصوصیات یک خنک کننده خوب را در خود جای داده است. به همین خاطر بهره گیری از این ماده در سیستم اطفا حریق انتخابی هوشمندانه محسوب می شود. بر اساس بررسی های انجام شده یک خنک کننده با کیفیت باید دو ویژگی اصلی را در خود داشته باشد. این ماده باید به صورت گسترده قابل دسترسی باشد. چرا که در زمان وقوع یک آتش سوزی مدیریت زمان از اهمیت بالایی برخوردار است.‌ علاوه بر آن این ساختار باید در حین تماس با آتش بخار شود. این تبخیر می تواند در کاهش اکسیژن حریق موثر باشد.
لازم به ذکر است که این ماده (آب) نمی تواند برای تمامی آتش سوزی ها مفید باشد. بلکه استفاده بی رویه از آن می تواند در افزایش سرعت گسترش آتش نیر موثر باشد. آن دسته از حریق هایی که ناشی مایعات مشتعل شونده مانند بنزین، نفت، روغن یا چربی هستند، در دسته ی آتش سوزی هایی قرار می گیرند که آب تاثیری در خاموشی آنان ندارد.

وقفه در فرایند احتراق

در این روش از اطفا حریق ضرورتی برای انجام شیوه خنک کردن یا خفه کردن آتش وجود ندارد. این پروسه به واسطه یک ماده شیمیایی خاص انجام می شود. زمانی که این ماده بر روی آتش پاشیده شود، فرایند تولید برخی اتم های خاص آغاز می شود.
این اتم ها می توانند گاز ویژه ای را تولید ‌کرده و آن را در سطح حریق گسترش دهند. با گسترش این ماده آتش دیگر نمی تواند وسیع تر شود. برخی از اصلی ترین ماده هایی که می توانند با این شیوه در سیستم اطفا حریق مفید باشند عبارت است از:

• هالون
• کلرید پتاسیم
• بی کربنات پتاسیم
• مونو آمونیوم فسفات

عدم سوخت رسانی به آتش

زمانی که منبع سوختی برای آتش وجود نداشته باشد، حریق به صورت خودجوش منحل می شود. این کار می تواند با جدا سازی جریان مایعات مشتعل شونده، حذف سوخت جامد (مانند کاغذ، چوب، پارچه) یا قطع جریان برق انجام شود. برای سوخت رسانی به آتش فعالیت های صنعتی و غیر صنعتی بسیاری انجام می شود. در ادامه برخی از مهم ترین آنها را درج می کنیم.

• قطع درختان به منظور تفکیک مسیر آتش
• تخلیه سوخت در مخزن هایی که دچار حریق شده اند
• خارج کردن مواد مشتعل شونده از کشتی هایی که دچار آتش سوزی شده اند
• دور کردن تجهیزاتی که در نزدیکی آتش هستند
• تفکیک مسیر حریق با برداشتن لاستیک هایی که سالم باقی مانده اند

استاندارد طراحی و نصب ساختار اطفا حریق

با توجه به کشور سازنده یک محصول، استاندارد ها و قواعد ساختاری در هر موقعیت‌ مکانی متفاوت از دیگری لحاظ می شود. تعیین این قواعد معمولا به واسطه مسئولان قانونی یک منطقه انجام می شود. در ایران قواعد ساختاری یک سازه (همچون ساختمان، سوله و غیره) بر اساس ضوابط از پیش تعیین شده همان منطقه انجام می شود. اما اطفا حریق صنعتی بر اساس استاندارد NFPA آمریکا قابل کنترل است. مجموعه بزرگ ایمن صنعت جزو محدود تولید کنندگانی است که به این استاندارد پایبند است. علاوه بر این این مجموعه با به کارگیری سیستم اطفا حریق CAFS به صورت استاندارد در بسیاری از موارد موفق عمل کرده است.